Pokój ryski a odzyskanie polskiego dziedzictwa literackiego

Autor

  • Dorota Pietrzkiewicz University of Warsaw

DOI:

https://doi.org/10.24917/20811861.19.11

Słowa kluczowe:

The Peace of Riga or the Treaty of Riga, Polish literary heritage, international cultural policy, recovery of library and archival collections

Abstrakt

The Peace of Riga is considered by historians as one of the most important documents of the interwar period in Eastern Europe. It established the central belt of the western border of Russia, forced Marshal Józef Piłsudski to abandon plans to establish an Eastern European federation, which had an impact on the character of the recovering Republic, and sanctioned the borders and political system of Belarus and Ukraine. These issues have been considered by researchers, as reflected in the literature on the subject, but only a few papers discuss issues related to the restitution of book collections and archival documents. The purpose of the present article is to highlight the recovery of works of Polish literary heritage carried out under the Peace of Riga. It shows the involvement of the Polish scientific community in receiving manuscripts, prints (including incunabula), engravings, and archives of Polish provenance from Russian institutions. Today, the confiscated Polish manuscripts and prints that could not be recovered under the Peace of Riga are subject to the international cooperation of librarians from Warsaw and St. Petersburg.

Bibliografia

Badania księgozbiorów Radziwiłłów. Materiały międzynarodowej sesji. Olsztyn 6–7 października 1994 r., ed. Z. Jaroszewicz-Pieresławcew, Warszawa 1995.

Bańkowski P., Powrót do kraju po stu latach. Rewindykacja rękopisów z b. Biblioteki Sztabu Głównego w Petersburgu, wywiezionych z Polski po upadku Powstania Listopadowego, Warszawa 1930.

Bańkowski P., Rękopisy rewindykowane przez Polskę z ZSRR na podstawie traktatu ryskiego i ich dotychczasowe opracowanie, Kraków 1937.

Bańkowski P., Ptaszycki S., “Powrót do kraju po stu latach. Rewindykacja z b. Biblioteki Sztabu Głównego w Petersburgu, wywiezionych z Polski po upadku powstania listopadowego”, Archeion,8 (1930), pp. 1–44.

Batowski Z., Zbiór graficzny w Uniwersytecie Warszawskim, Warszawa 1928.

Bieńkowska B., “Księgozbiory rozproszone, przemieszczone i przejęte. Problemy zabezpieczenia, dokumentacji i informacji”, Z Badań nad Polskim Księgozbiorami Historycznymi. Zbiory rozproszone, 15 (1993), pp. 5–12.

Bleskina O. N., Elagina N. A. (eds. with the coop. of K. Kossarzecki, S. Szyller), The Inventory of Manuscripts from the Załuski Library in the Imperial Public Library, transl. J. Cornell et al., Warszawa 2013.

Borzęcki J., The Soviet-Polish Peace of 1921 and the Creation of Interwar Europe, New Haven 2008.

Buchwald-Pelcowa P., “Biblioteka Nieświeska Radziwiłłów: fakty, wątpliwości, pytania”, Rocznik Biblioteki Narodowej, 41 (2011), pp. 7–30.

Catalogue of Books from the Library of Sigismund II Augustus, King of Poland, in the Collection of the National Library of Russia in Saint Petersburg, eds. M. I. Tkachenko, M. Brynda, Warsaw 2015.

Catalogue of Extant Manuscripts from the Former Załuski Library: The First Polish National Library, eds. K Kossarzecki et al., transl. P. Wojtas, I. Afanasjew, B. Dzierżanowska, Warszawa 2019.

Chwalewik E., Losy zbiorów polskich w Rosyjskiej Bibliotece Publicznej w Leningradzie, Warszawa 1926.

Czerwiński S., Wystawa rewindykacyjna Zbiorów Państwowych. Wybór dzieł sztuki i pamiątek narodowych odzyskanych z Rosji na podstawie traktatu pokojowego w Rydze, Warszawa 1929.

Dąbrowski S., “The Peace Treaty of Rida”, The Polish Review, 5/1 (1960), pp. 3–34.

Dąbski J., Pokój ryski. Wspomnienia, pertraktacje, tajne układy z Joffem, listy, Wrocław 1990.

Degras J., Soviet Documents on Foreign Policy, London– New York–Toronto 1951–1953.

Dokumental’noe nasledie Radzivillov (reestry bibliotečnyh i muzejnyh sobranij Nesvižskoj ordinacii), Warszawa 2009.

Grimsted Kennedy P., “Układ i zawartość Metryki Litewskiej”, Archeion, 80 (1986), pp. 121–182.

Guseva O., “Polska kolekcja w Oddziale Słowiańskim Biblioteki Rosyjskiej Akademii Nauk. Historia i badania”, Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi, special issue Polonika w zbiorach obcych, 2017, pp. 277–286.

Hennel-Bernasikowa M., Dzieje arrasów króla Zygmunta Augusta, Kraków 2011.

Hennel-Bernasikowa M., Piwocka M., Katalog arrasów króla Zygmunta Augusta, Kraków 2017.

Jankowski R., “Archiwum Radziwiłłów z Nieświeża od 1838 r. do XX w., Miscellanea Historico-Archivistica, 13 (2001), pp. 131–168.

Jankowski R., “Burzliwe losy Archiwum Radziwiłłów z Nieświeża od XV w. do 1838 r.”, Miscellanea Historico-Archivistica, 11 (2000), pp. 35–68.

Jankowski R., “Rękopisy biblioteczne w Archiwum Warszawskim Radziwiłłów”, Miscellanea Historico-Archivistica, 25 (2018), pp. 191–220.

Jaroszewicz-Pieresławcew Z., Księgozbiory z ziem wschodnich Rzeczypospolitej. Stan badań i postulaty badawcze, [in:] Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, vol. 2, eds. W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok 2010, pp. 75–84.

Juszczakowska H., “Z badań nad załuscianami w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego”, Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi, 2 (1976), pp. 35–76.

Kossecka T., Gabinet Rycin króla Stanisława Augusta, Warszawa 1999.

Kowkiel L., “Polskie księgozbiory i polonika w zbiorach białoruskich”, Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznym, special issue Polonika w zbiorach obcych, 2017, pp. 171–184.

Kumaniecki J., Pokój polsko-radziecki 1921. Geneza, rokowania, traktat, komisje mieszane, Warszawa 1986.

Kumaniecki J., Tajny raport Wojkowa czyli Radziecka taktyka zwrotu polskiego mienia gospodarczego i kulturalnego po pokoju ryskim, Warszawa 1991.

Kuntze E., Zwrot polskich zbiorów bibliotecznych z Rosji, Kraków 1937.

Lepechina E. V., “O vydače v Polʹšu po Rižskomu dogovoru 1921 goda ėkvivalentnoj numizmatičeskoj kollekcii Varšavskogo universiteta, Trudy Gosudarstvennogo Ėrmitaža 2017, pp. 78–104.

Lis M. M.et. al., Biblioteka Radzivillov Nesvižskoj ordinacii: katalog izdanij iz fonda Central’noj naučnoj biblioteki imeni Âkuba Kolasa Nacional’noj akademii nauk Belarusi: XVIII vek: v 4 knigah, vol. 1–4, Minsk 2013–2016.

Łaskarzewska H., “Pracownia Dokumentacji Księgozbiorów Historycznych w Dziale Zbiorów Specjalnych Biblioteki Narodowej”, Z Badań nad Polskim Księgozbiorami Historycznymi,15 (1993), pp. 13–15.

Łaskarzewska H., “Starania o zwroty polskich zbiorów bibliotecznych z Kijowa i Petersburga w świetle niepublikowanych dokumentów dotyczących realizacji ustaleń traktatu ryskiego – ze spuścizny Stanisława Lisowskiego”, Rocznik Biblioteki Narodowej, 35 (2003), pp. 39–66.

Mamczak-Gadkowska I., Archiwa państwowe w II Rzeczypospolitej, Poznań 2006.

Matelski D., Grabież i restytucja polskich dóbr kultury od czasów nowożytnych do współczesnych, vol. 1–2, Kraków 2006.

Matelski D., Problemy restytucji polskich dóbr kultury: od czasów nowożytnych do współczesnych. Archiwa, księgozbiory, dzieła sztuki, pomniki, Poznań 2003.

Morelowski M., 156 arrasów flamandzkich Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1922.

Morelowski M., “Arasy wawelskie Zygmunta Augusta. Ich wartość i znaczenie w dziejach sztuki XVI wieku”, Sztuki Piękne, 1 (1924–1925), pp. 293–338.

Morelowski M., Arrasy Jagiellońskie odzyskane w Rosji. Przewodnik po wystawie, Warszawa 1923.

Morelowski M., “Muzealne rewindykacje delegacji polskiej w Moskwie. O znaczeniu rewindykacyjnych prac muzealnych Delegacji Polskiej w Moskwie dla historii kultury polskiej”, Przegląd Współczesny, 48 (1926), pp. 131–143.

Moricheva M. D., Biblioteka Zaluskikh i Rossiyskaya natsional’naya biblioteka, Sankt-Peterburg 2001.

Narbutienė D., “Nesvyžiaus ordinacijos Radvilų bibliotekos katalogas”, Knygotyra, 61 (20), pp. 345–351.

Paszkiewicz U., Cathalogus cathalogorum. Inwentarze i katalogi bibliotek z ziem wschodnich Rzeczypospolitej od XVI wieku do 1939 roku. Spis scalony, poprawiony i uzupełniony, vol. 1–2, Warszawa 2015.

Paszkiewicz U., “Wybrane problemy dokumentacji zbiorów bibliotecznych na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej do 1939 roku – biblioteki rodowe. Stan, wybrane problemy dokumentacji i perspektywy poszukiwań”, Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi, special issue Polonika w zbiorach obcych, 2017, pp. 47–60.

Pietrzkiewicz D., Catenaty Rosyjskiej Biblioteki Publicznej w Petersburgu w świetle ekspertyzy Piotra Bańkowskiego, [in:] Historia, memoria, scriptum. Księga jubileuszowa z okazji osiemdziesięciolecia urodzin Profesora Edwarda Potkowskiego, ed. J. Krochmal. Warszawa 2015, pp. 166–175.

Pietrzkiewicz D., Spory o zbiory. Piotr Bańkowski – rewindykacja i ochrona dziedzictwa piśmienniczego, Warszawa–Pułtusk 2019.

Pietrzkiewicz D., “Z grabieży Katarzyny ocalone szczątki... czyli udział Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie w rewindykacji księgozbiorów na mocy traktatu ryskiego”, Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi, 5 (2011), pp. 245–272.

Polskie dziedzictwo kulturowe u progu niepodległości wokół Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, eds. E. Manikowska, P. Jamski, Warszawa 2010.

Polsko-radzieckie stosunki kulturalne 1918–1939. Dokumenty i materiały, ed. W. Balcerak, Warszawa 1977.

Ptašickìj S. L., Opisanìe knig i aktov litovskoj metriki, Sanktpeterburg 1887.

Ptaszycki S., Cesarska Biblioteka Publiczna i Metryka Litewska w Petersburgu, Kraków 1884.

Rewindykacja zbiorów polskich z Rosyjskiej Biblioteki Publicznej w Petersburgu i innych bibliotek Rosji i Ukrainy. Cz. 1–2, 23 XI 1921–1 V 1923, Dokumenty Dotyczące Akcji Delegacyj Polskich w Komisjach –Mieszanych Reewakuacyjnej i Specjalnej w Moskwie, no. 8, Warszawa 1923.

Semkowicz W., Sprawa rewindykacji archiwów i zabytków. Zza kulis rokowań pokojowych w Rydze, Kraków 1921.

Siemieński J., “Rewindykacja archiwów koronnych. Przygotowanie naukowe i wyniki”, Archeion, 1 (1927), pp. 33–60.

Sierżęga P., Kazimierz Tyszkowski (1984–1940). Z dziejów nauki polskiej w międzywojennym Lwowie, Rzeszów 2011, pp. 79–116.

Stèfanovìč A.V. et al., Biblioteka Radzivillov Nesvižskoj Ordinacii: Katalog Izdannij Iz Fonda Central’noj Naučnoj Biblioteki Imeni Âkuba Kolasa Nacional’noj Akademii Nauk Belarusi: XVII Vek, Minsk 2012.

Strzyżewska Z., Konfiskaty warszawskich zbiorów publicznych po Powstaniu Listopadowym. Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego i Warszawskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Materiały i dokumenty z archiwów rosyjskich, Warszawa 2000.

Szczepański J., Rewindykacja polskich archiwaliów w świetle traktatu ryskiego, [in:] Traktat ryski 1921 roku po 75 latach. Studia, ed. M Wojciechowski, Toruń 1998, pp. 201–208.

Tomkowiak K. J., “Udział Zygmunta Mocarskiego w pracach rewindykacyjnych polskich zbiorów bibliotecznych z Rosji (1922–1923)”, Folia Toruniensia, 18 (2018), pp. 57–87.

Traktat ryski 1921 roku po 75 latach. Studia, ed. M Wojciechowski, Toruń 1998.

Troyak I., “Rossicum – ewolucja pojęcia w nauce rosyjskiej od XIX do XXI wieku”, Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi, 9 (2015), pp. 31–39.

Witkowski R., “Katalog biblioteki księcia Aleksandra Ludwika Radziwiłła w Nieświeżu (1651)”, Bibliotheca Lituana, 2 (2012), pp. 329–427.

Zapomniany pokój. Traktat ryski interpretacje i kontrowersje 90 lat później, ed. S. Dąbski, Warszawa 2013.

Zima I., Aleksander Czołowski 1865–1944. Luminarz lwowskiej kultury, Gdynia 2011.

Opublikowane

2021-12-20

Jak cytować

Pietrzkiewicz, D. (2021). Pokój ryski a odzyskanie polskiego dziedzictwa literackiego. AUPC Studia Ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia, 19, 183–200. https://doi.org/10.24917/20811861.19.11

Numer

Dział

Artykuły / Articles